** آسیای مركزی و قفقاز؛ روندهای انتخاباتی و مخالفت های سیاسی- اجتماعی

.................................................................................................

آسیای مركزی و قفقاز در سال 1390 همچنان كه در سال های گذشته نیز بر این منطقه گذشته است، شاهد تداوم درگیری ها و رقابت های سیاسی نهادهای و فعالان مذهبی و قومی و همچنین فعالیت گروه های مخالف دولت های حاكم بوده است.

با وجود فروكاسته شدن از دامنه بحران قومی و نژادی در جمهوری قرقیزستان، اعلام نتیجه تحقیق بین الملل مبنی بر مسوولیت مستقیم دولت قرقیزستان در درگیری ها قومی علیه اقلیت ازبك موسوم به 'حوادث اوش' در جنوب این كشور، فضای بحرانی را تا حدی به قرقیزستان بازگرداند. هر چند كه دولت قرقیزستان مشاركت در درگیری ها و خشونتهای قومی خرداد ماه سال 1389 این كشور را رد كرد و حوادث مذكور را نتیجه سیاست های دولت ساقط شده 'باقی اف' دانست.

در سال گذشته كشور تاجیكستان نیز صحنه بروز چالش های مربوط به فعالیت های مذهبی بود. پس از اعلان ممنوعیت فعالیت های سیاسی گروه های مذهبی و همچنین حضور جوانان كمتر از 18 سال در اماكن مذهبی از سوی وزارت دادگستری تاجیكستان، مخالفت های گروه ها و چهره های مذهبی به اوج خود طی چند سال اخیر رسید. از سوی دیگر برخی سازمان های بین المللی و احزاب مخالف نیز این رفتارها و مواضع دولت حاكم را مغایر با معیار های بین المللی، قانون اساسی و ارزش های دینی تاجیكستان دانستند. علاوه بر آنچه ذكر شد مجلس عالی تاجیكستان نیز لایحه ای را تصویب كرد كه بر اساس آن، افرادی كه مدرسه غیر قانونی دینی دراین كشور احداث كنند، زندانی خواهند شد.

علاوه بر تاجیكستان، جمهوری آذربایجان نیز صحنه ادامه مخالفت گروه ها و چهره های مذهبی با كنش گری های سكولاریستی و حتی دین ستیزانه دولت 'الهام علی اف' بود. در این پیوند یكی از مهمترین رویدادهای جمهوری آذربایجان در سال گذشته انتقاد نهادهای بین المللی از وضعیت حقوق بشر و آزادی بیان و رسانه ها در این كشور بوده است.

دستگیری 20 تن از چهره های مذهبی و روحانیون شیعی در اواخر بهمن ماه نمونه ای از موج تقابل دولت علی اف با گروه های سیاسی شیعی بوده است.

با وجود ثبات سیاسی در تركمنستان، سال گذشته اظهار نظر رهبر اپوزسیون 'نور محمد خاناموف' در خصوص تردید در وعده های سیاسی 'قربان قلی بردی محمد اف' رییس جمهور كنونی این كشور تا حدی بر فضای سیاسی تركمنستان تاثیر گذار بود. در این پیوند وعده های رییس جمهور بر موافقت دولت با مشاركت سیاسی مخالفان و شركت آزاد و فعال رقبای سیاسی دولت در انتخابات سال 1391 اشعار داشته است.

روز 25 آذر ماه سال گذشته جشنهای بیستمین سالگرد استقلال قزاقستان به اعلام نارضایتی كارگران شهر 'ژان اوزن' و درگیری نیروهای پلیس با آنها منتهی شد، درگیری هایی كه محافل وابسته به دولت تلفات ناشی از آن را 17 نفر اعلام كردند.

نارضایتی كارگران بخش صنعت نفت در قزاقستان از شرایط كار، از مدتها قبل در محافل سیاسی و اقتصادی این كشور مطرح بود، اما متاثر از شرایط امنیتی دوران اتحاد شوروی كه همچنان بر این جمهوری حاكم است، ابراز این نارضایتی ها رسانه ای نشد .

بروز برخی نارضایتی ها از شیوه حكومتی 'نور سلطان نظربایف' رییس جمهور قزاقستان، طی بیست سالی كه از استقلال این كشور می گذرد در كنار نارضایتی از برگزاری انتخابات زود هنگام پارلمانی و خلف وعده رییس جمهوری در این باره، در كنار التهابات انباشته از موضوع تقلب گسترده در انتخابات ریاست جمهوری فروردین ماه قزاقستان از علل و عوامل بروز نارضایتی در قزاقستان –به عنوان جزیره ثبات آسیای مركزی- شمرده می شود .

در سال 1390 در دو كشور قرقیزستان و قزاقستان انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. انتخابات جمهوری قزاقستان همان گونه كه اشاره شد در 15 فروردین ماه به تمدید دوره ریاست جمهوری نظربایف انجامید. در این رابطه كمیسیون مركزی انتخابات قزاقستان اعلام كرد كه در جریان انتخابات این كشور نظربایف با كسب 5/95 درصد آرای انتخابات ریاست جمهوری، بار دیگر به عنوان رییس جمهور قزاقستان انتخاب شده است. ناظران سیاسی انتخاب مجدد نظربایف به عنوان رخدادی قابل پیش بینی را تحولی ارزیابی كرده اند كه موجب تثبیت رفتارهای خارجی این كشور در جهت ایجاد موازنه بین غرب و مسكو در منطقه خواهد شد.

در آبان ماه 1390 در قرقیزستان نیز 'الماس بیك آتامبایف' توانست با كسب نزدیك به 5/64 درصد آرا بر رقبای خود پیشی گرفته و زمام امور این كشور را در چهار سال آینده در اختیار گیرد. تحلیل گران رویدادهای آسیای مركزی، پیروزی آتانبایف به عنوان یكی از نخبگان سیاسی نزدیك به روسیه را عاملی در نزدیكی بیش از پیش بیشكك- مسكو و واگرایی بیشتر قرقیزستان از غرب معرفی كرده اند.

** تلاش آمریكا و غرب برای حفظ و تثبیت پایه های نفوذ در آسیای مركزی و قفقاز

..............................................................................................

سال 1390 مقامات آمریكایی همچنان در پی توسعه نفوذ در منطقه راهبردی آسیای مركزی و قفقاز، سعی كردند تا تعاملات سیاسی- اقتصادی و امنیتی خود را همچون سال های گذشته با دولت های منطقه به پیش برند.

اعلان زمان و تدوین استراتژی های خروج نیروها و تجهیزات آمریكایی از افغانستان در سال گذشته، بعد روابط امنیتی و توافقات ترانزیتی واشنگتن با دولت های منطقه را پررنگ تر از گذشته كرد. در این پیوند مقامات آمریكایی به موازات پیشبرد سیاست حفظ جای پاهای سیاسی و نظامی خود در منطقه، تلاش ویژه ای را برای زمینه سازی خروج از افغانستان از طریق امكانات ارتباطاتی كشورهای آسیای مركزی در دستور كار خود قرار دادند.

علاوه بر واشنگتن، انگلیس نیز در جهت زمینه سازی خروج از افغانستان، در اواخر سال گذشته مقامات دیپلماتیك و امنیتی خود را به منطقه گسیل داشت. سفر همزمان وزیر دفاع و وزیر نیروهای مسلح انگلیس به كشورهای قزاقستان، قرقیزستان، ازبكستان، تركمنستان و تاجیكستان و انعقاد موافقت نامه های همكاری های امنیتی و ترانزیتی در آخرین ماه از سال گذشته نمودی از تلاش های لندن برای زمینه سازی خروج كم هزینه و كم دردسر از باتلاق جنگ افغانستان بوده است.

با نگاهی به بودجه سال 2012 آمریكا، نكته قابل تاملی كه در زمینه روابط غرب به ویژه آمریكا با كشورهای آسیای مركزی به چشم می خورد كاهش كمك های مالی آمریكا به دولت های منطقه بوده است.

كاهش چهار درصدی كمك‌های مالی ایالات متحده در بخش توسعه دموكراسی و انجام اصلاحات سیاسی و اقتصادی و نیز كاهش هشت درصدی میزان كمك‌های دفاعی و نظامی به كشورهای منطقه آسیای مركزی و قفقاز، یكی از تحولات مهم این منطقه در سال‌های اخیر به شمار می‌رود. هرچند عواملی چون وجود بحران اقتصادی، اولویت تحولات افغانستان، عراق و پاكستان در اتخاذ این رویكرد از سوی ایالات متحده دخیل بوده‌اند، اما این تحول را می‌توان نشانه‌ای از نتایج بهبود مناسبات كلان مسكو- واشنگتن در طی دوران ریاست جمهوری 'دیمیتری مدودیف' در روسیه دانست.

** انتخابات روسیه؛ مهمترین رخداد سیاسی این كشور در سال 1390

...............................................................................

با وجود تداوم رقابت های سیاسی بین رهبران روسیه كه در بركناری 'یوری لوژكف' شهردار مسكو در مهرماه 1389 به اوج خود رسید، سرانجام دیمیتری مدودیف و ولادیمیر پوتین در چارچوب توافقات درون حزبی، به این نتیجه رسیدند كه از میان خود یكی را به عنوان نامزد مورد حمایت حزب 'روسیه واحد' به كارزار انتخاباتی روانه سازند.

در این پیوند مهمترین تحول سیاسی روسیه در سال 1390 را می توان انتخابات ریاست جمهوری این كشور دانست. در جریان رقابت های انتخاباتی، پوتین بار دیگر توانست با كسب نزدیك به 64 درصد آرا پس از چهار سال به كرملین در سمت ریاست جمهوری بازگردد.

هر چند در دوران ریاست جمهوری مدودیف راهبردهای و كنشگری های داخلی و خارجی روسیه زاویه چندانی نسبت به سیاست های دوران رهبری پوتین پیدا نكرد، اما بهبود روابط مسكو با غرب و حل برخی چالش های موجود در این روابط از دید برخی ناظران از دستاوردهای دوران ریاست جمهوری مدودیف به شمار می رود.

با پیروزی مجدد پوتین، انعكاس گسترده اخبار مخالفت ها و تظاهرات اعتراض آمیز گروه های اپوزسیون و ناكام در انتخابات كه طی یك پروسه جهت دار تبلیغاتی، مدعی وقوع تقلب گسترده در انتخابات سیزدهم اسفند بودند، نمایی از نگرانی های كشورهای غربی از بازگشت پوتین به كرملین را نمودار می سازد.

** آسیای مركزی و قفقاز بستر تحولات جدید در آینده نزدیك

........................................................................

علاوه بر رخدادهایی كه بدان اشاره شد، بررسی بستر وقوع تحولات سال گذشته نشان داد كه بایستی به انتظار وقوع چالش ها و رخدادهای تعیین كننده تازه ای نشست كه می تواند چهره روندهای آتی آسیای مركزی و قفقاز را از خود متاثر سازد.

تداوم اختلافات روسیه با همسایه جنوبی اش یعنی گرجستان از جمله كانون های بحران زا در سیر تحولات منطقه خواهد بود. پس از واكنش گرجستان به انتخابات آبان ماه 'اوستیای جنوبی' برای تعیین رییس این جمهوری خودخوانده و مورد حمایت روسیه، مسكو در پاسخ به كنشگری های گرجستان، اقدامات تفلیس برای كشیدن پای ناتو به تحولات منطقه قفقاز را مساله ای حساسیت برانگیز توصیف كرد.

'سرگئی لاوروف' وزیر امور خارجه روسیه، كه در نشست شورای ناتو و روسیه در بروكسل شركت داشت ، هشدار داد كه در صورت پیوستن رسمی گرجستان به ناتو ، ممكن است جنگ سال 1387 روسیه با گرجستان بار دیگر تكرار شود . در این رابطه از دید رهبران كرملین، اقداماتی نظیر موافقتنامه تعمیق همكاری ها بین تفلیس و سازمان ناتو كه در 18 اسفند ماه به امضا رسید در زمره اقدامات حساسیت برانگیز و چالش زا از سوی گرجستان ارزیابی شده است.

علاوه بر این، تلاش های ارمنستان برای گسترش همكاری های نظامی و امنیتی با روسیه كه در تصویب موافقتنامه پیمان نظامی مسكو و ایروان به اوج خود رسید، به موازات تكاپوی دیپلماتیك ارمنستان برای بهره برداری بیشینه از موضوع نسل كشی ارامنه در تقابل با رقبای منطقه ای، نشان داد كه بحران ارمنی- آذری بر سر منطقه 'قره باغ' همچنان به عنوان كانون مهمی در بحران های ژئوپلیتیك قفقاز و آسیای مركزی خودنمایی می كند.

علاوه بر آنچه بیان شد، پیروزی پوتین در انتخابات به احتمال زیاد رقابت های مسكو و غرب در منطقه آسیای مركزی و قفقاز را به نسبت سال های گذشته شدت خواهد بخشید و بنابر این بایستی به انتظار اصطكاك بیشتر اهداف و منافع این دو قدرت متعارض در منطقه مذكور نشست.

تحقیق**م.م.ك**1358